تعزیه نوعی نمایش تعزیه و عزاداری در میان مسلمانان شیعه است که بیشتر به داستان غم انگیز ترور امام حسین و 72 یارانش در نبرد کربلای عراق در سال 680 میلادی می پردازد.
این رویداد به زمانی برمی‌گردد که مردم کوفه عراق دیگر نمی‌توانستند ظلم و حکومت ناعادلانه خلیفه یزید اول را در زمان امویان (661-750 میلادی) تحمل کنند. آنها از امام حسین، نوه پیامبر اسلام و حاکم برحق ممالک اسلامی خواستند تا برای قدرت در کوفه بجنگد. آنها مدعی بودند که از امام در نبرد با یزید برای سرنگونی و انتخاب امام حسین به عنوان خلیفه بعدی حمایت می کنند.
مسلم بن عقیل به عنوان فرستاده امام عازم کوفه شد تا تصمیم امام را برای حمله به کوفه به اطلاع مردم برساند و مردم را برای حمایت از لشکر آماده کند. یزید که از حمله قریب الوقوع آگاه بود، مسلم را قبل از رسیدن به شهر اسیر کرد و او و دو فرزند خردسالش را به قتل رساند.
امام حسین غافل از آنچه بر سر مسلمانان می آمد، در سال 680 میلادی به سوی کوفه حرکت کرد اما در دشت کربلا توسط سپاه یزید محاصره شد. با ادامه محاصره و ادامه جنگ امام حسین و 72 تن از یارانش، خلیفه به لشکر خود دستور داد تا از رسیدن لشکر امام حسین به آب جلوگیری کنند. در روز دهم محرم الحرام، امام حسین، همه یارانش و اکثر اعضای خانواده از جمله دو پسر خردسال در نبردی وحشتناک به طرز فجیعی به شهادت رسیدند.

taziye-2

اتفاقی که برای امام حسین، دوستان و خانواده اش افتاد، آنقدر غم انگیز بود که قرن ها پس از رحلت آن حضرت، مردم همچنان عزادار شهادت او هستند. تنها بازمانده از خاندان امام حسین یکی از پسران ایشان به نام زین العابدین بود که به دلیل بستری بودن نتوانست در جنگ شرکت کند. وی فرزند امام حسین (ع) با نجیب زاده ایرانی خود شهربانو دختر یزدگرد سوم بود. از این رو همه ائمه شیعه که از امام زین العابدین شروع می‌شوند دارای نسب ایرانی هستند.
تلاش ایرانیان برای هویت پارسی ابتدا در قالب گروه های مقاومت مانند گروه به رهبری بابک خرمدین و سپس در فرقه های مذهبی تجلی یافت. مردم برای مقابله با خلیفه که نماینده مهاجمان عرب بود، دست به هر کاری زدند. ایرانیان اسلام را آشکارا پذیرفتند، زیرا، از جمله، اسلام وعده مساوات و عدالت داده شده بود، اما تصمیمات خلفا ربطی به تسلیح اسلام نداشت. همین عقیده ی اجدادی با ائمه و لزوم مخالفت با خلیفه اهل سنت موجب رواج مذهب شیعه در ایران شد. از آنجایی که ایرانیان ذریه پیامبران را حاکمان برحق سرزمین های اسلامی می دانستند و از خلفای ظالم نیز خشمگین بودند، از امامان حمایت کردند. یکی از راه‌های نمایش این مخالفت در حین حمایت از ائمه، تعزیه بود، مراسمی برای بزرگداشت زندگی و مرگ این شخصیت‌های الهی.

taziye-8

گروه آواز بعدها با اجراهای انفرادی یکی دو خواننده با همراهی گروه عزاداران جایگزین شد. این دو خواننده داستان های اسطوره ای را روایت می کنند که در روز دهم محرم در کربلا و شهادت امام حسین رخ داده است. با این حال روایت سوم شخص وقایع به تدریج توسط یک زوج خواننده که نقش شهدای کربلا را در حضور تماشاگران به عهده گرفتند به روایت اول شخص تبدیل شد.

این خواننده ها در حین اجرا به طور جداگانه به اجرای برنامه می پردازند و داستان زندگی و مرگ خود را بیان می کنند. در این مرحله از تعزیه، شخصیت ها بی ارتباط بودند و به صورت انفرادی عمل می کردند، اما در نهایت ایده ایجاد دیالوگ بین شخصیت ها محقق شد. در این مرحله اگرچه شخصیت ها در مراحل مختلف اجرا با یکدیگر صحبت می کردند، اما در قالب درام نبود.

در دوران صفویه (1501-1736 م.) آخرین گام برای تکمیل این تئاتر عزاداری خیابانی و ساخت تعزیه به شکل امروزی برداشته شد: نمایشی مبتنی بر وقایع تاریخی، با شخصیت ها در تعامل فعال با یکدیگر و راوی. که در داستان دخالت می کند و در مرگ هر شخصیت الهی دعوا می خواند. نمایش تعزیه در سال 2010 در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت نماینده یونسکو به ثبت رسید.

https://ich.unesco.org/en/RL/ritual-dramatic-art-of-tazye-00377