ادبیات فارسی
تاریخ ادبیات فارسی که به آن ادبیات ایران نیز می گویند را می توان در دوران باستان جستجو کرد. نخستین نمونه‌های شعر ایرانی را که قبلاً الگوی بلاغت تبدیل به یک سنت را نشان می‌دهد، می‌توان در گاتها (ترانه‌ها)، قدیمی‌ترین بخش‌های اوستا، خط دین زرتشتی یافت (نگاه کنید به زرتشت). شعر فارسی از سوی دیگر به کلیت فرهنگ شعر کلاسیک در ارتفاعات ایران اشاره دارد که به زبان نوشتاری فارسی تولید شده است. منشأ آن عمدتاً در قلمرو ایالات امروزی ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان است. علاوه بر این، زبان فارسی برای مدت بسیار طولانی زبان رسمی و فرهنگی در عراق، پاکستان و شمال هند بود. برخی از مشهورترین شاعران فارسی زبان نیز در اینجا زندگی می کردند.
شعر در حوزه فرهنگ و زبان فارسی از ارزش بالایی برخوردار است، به طوری که فرهنگ فارسی تعداد زیادی شاعر نامدار و موفق را به وجود آورده است. شاعران فارسی زبان نیز در طول قرن‌ها بر فرهنگ‌ها و زبان‌های دیگر تأثیر گذاشته‌اند، از جمله شاعر آلمانی گوته، که دیوان غربی-شرقی او بر اساس شعر کلاسیک فارسی است.
در اواسط قرن نوزدهم، ادبیات فارسی در آستانه ورود به عصر جدیدی بود که به دنبال آن تغییرات شدیدی در شکل و سبک ایجاد شد. نمونه آن حادثه ای در دربار قاجاریه ناصرالدین شاه است که در آن امیرکبیر، نخست وزیر وقت اصلاح طلب، حبیب الله قاآنی شاعر را به «دروغ آشکار» متهم کرد. مداحی مداحی (پانگیریک) به سبک قصید. از این پس این قالب شعر مانع پیشرفت و مخالف مدرنیزاسیون تلقی می شد. در عوض، صداهای بیشتر و بیشتری بلند شد که ادبیات را بلندگوی نیازهای اجتماعی و تغییرات اجتماعی می دیدند. این روند جدید را تنها می توان در چارچوب جنبش فکری فیلسوفان وقت ایرانی در ارتباط با تحولات اجتماعی که در انقلاب مشروطه (1911-1905) به اوج خود رسید، مشاهده کرد. شاعرانی مانند علی اکبر دهچدا و ابوالقاسم عارف زمانی که محتوای جدیدی را در شعر فارسی وارد کردند و ساختار، چهره‌های بلاغی (همچنین به فهرست دستگاه‌های بلاغی رجوع کنید) و واژگان-معناشناسی آزمایش کردند، تلاش کردند این را به شعر ترجمه کنند. حتی اگر در رابطه با این تغییرات اغلب این بحث مطرح شده است که مفهوم مدرنیزاسیون را باید با مفهوم غرب زدگی یکی دانست، می توان ادعا کرد که همه نمایندگان جنبش جدید قطعاً از گرایش ها الهام گرفته اند، به ویژه در ادبیات اروپا. اما نه به صورت کورکورانه، بلکه متناسب با نیازهای واقعیت اجتماعی و فرهنگی ایران. به عنوان مثال، مدرنیسم صادق هدایت در نقدی سکولار از جامعه ایران – بدون هیچ تعریف ایدئولوژیکی – اما در برداشتی واقعی و در عین حال شخصی، ذهنی و بسیار حساس از اقشار محروم و ساده جامعه ایران بیان می شود. همانطور که در این راه می توان بیش از هر چیز در رمان های خود پیدا کرد.
شاعران نامدار ایرانی
فردوسی
او در سال ۹۳۵ میلادی در توس، استان خراسان به دنیا آمد. شاهنامه (تاریخ شاهان) که 33 سال از عمر خود را وقف فرمانروایان سامانی خراسان کرد که پس از فتح اعراب بر س. VII. حمایت از احیای زبان فارسی و سنت های فرهنگی آن. سپس فردوسی در دربار محمود غزنوی بود و در آنجا به او توجه چندانی نداشتند. او در حدود سال 1020، فقیر و تلخ از عدم توجه واقعی درگذشت.
سعدی
وی در حدود سال 1212 در شیراز متولد شد و در همان جا مدفون است. او در نظامیه معروف بغداد تحصیل کرد و در آنجا به معارف سنتی اسلام دست یافت. او سال های زیادی را صرف فرار از هولوکاست مغول کرد. وقتی به شیراز برگشت، از قبل پذیرایی شده بود. از معروف ترین آثار او می توان به بستان (باغ) و گلستان (سرزمین گل سرخ) اشاره کرد. سعدی به نثر و منظوم می نوشت. تفاوت های معنوی و روزمره. آمیختگی عجیب دوستی، بدبینی، شوخ طبعی و تسلیم در آثارش به همراه گرایش او به گریز از دوراهی های سازش یافته، سعدی را به نمونه ای ترین و جذاب ترین نویسنده فرهنگ ایرانی تبدیل می کند.
حافظ شیرازی
حافظ در سال 1319 در شیراز به دنیا آمد. از دوران کودکی با تلاوت های پدرش خاطره ای شگفت از قرآن به یادگار مانده و به او لقب حافظ داده شد. او همچنین آثار قهرمان خود، شاعر سعدی و نیز عطار، مولانا و نظامی را آموخت. او حکمت خود را در قالب شعر عرفانی مجسم کرد. او عاشق یک زن جوان با زیبایی شد که اشعار زیادی را به او تقدیم کرد. شعر او با توجه به موقعیتش مرحله رمانتیسم معنوی یا اعتراض را طی کرد. پس از 40 روز بیداری به “آگاهی کیهانی” رسید. حافظ حدود 500 غزل و 42 ربیع و چند قصده از خود به یادگار گذاشته که به مدت پنجاه سال سروده است. او فقط زمانی می نوشت که احساس الهام الهی می کرد.
مولانا
جلال الدین محمد مولوی مولانا معروف به مولانا در سال 1207 شمسی متولد شد. در بلخ، شمال شرق ایران، افغانستان امروز در سال 1273 در قونیه، در ترکیه کنونی، جایی که این کشور تأسیس شده بود، در خانواده‌ای با زبان فارسی درگذشت. مرشد عرفانی او شمس تبریزی بود. او گروه دراویش چرخان را تأسیس کرد که تا به امروز باقی مانده است. مشهورترین اثر او مثنوی است. آن دیوان است. مولانا شاعر و فیلسوف بزرگ صوفی بود. تأثیر او بر فلسفه، ادبیات، عرفان و فرهنگ آسیای میانه و کشورهای اسلامی به قدری عمیق بود که تقریباً همه اندیشمندان از زمان وفاتش تا امروز به آیات او مراجعه کرده‌اند.
خیام
عمر خیام بین سال های 1044 تا 1123 میلادی می زیست و ریاضیدان و ستاره شناس، شاعر، فیلسوف و پزشک برجسته ای بود. عمر خیام تقویم شمسی را اصلاح کرد. رباعیات او پس از انتشار ترجمه انگلیسی رباعیات (رباعیات) توسط ادوارد فیتزجرالد در سال 1839 در جهان غرب به شهرت رسید. از آن زمان، خیام به یکی از محبوب ترین آثار کلاسیک ادبیات تبدیل شد.
